Yazar: Ergün Yalçın (Bilkent Üniversitesi, yalcine@bilkent.edu.tr)
Yıl: 2022-3
Sayı: 113
2021 Nisan ayından bu yana Türk Matematik Derneği (TMD) başkanlığını yürütüyorum. Bu kısa zamanda pandeminin de etkisiyle birçok zorlukla karşılaştık (Uluslararası Matematik Kongresinin çevrimiçi yapılması kararı dahil), ama bu dönemde yaşadığımız en kötü gelişme İstanbul Matematiksel Bilimler Merkezi (IMBM)’nin Boğaziçi Üniversitesi yönetimi tarafından binasının elinden alınması oldu.
Türk Matematik Derneği Cahit Arf tarafından kurulmuş 74 yıllık geçmişi olan bir dernek. Temel amacı Türkiye’de matematiğin gelişimine katkıda bulunmak. TMD’yi bu zor günlerden geçirip, bir sonraki nesle bırakmanın bize düşen önemli bir görev olduğunu düşünüyorum. Dernek başkanlığım söz konusu olunca, derneği Ankara’dan yürütmenin zor olabileceğini düşünerek tereddüt etmiştim. TMD merkezi İstanbul’da olan bir dernek, bense 2000 yılından bu yana Bilkent Üniversitesi’nde çalışıyorum. Daha sonra geçmişte Ankara’dan İstanbul’a gelişlerim ve IMBM’de kaldığım zamanlar aklıma geldi. Eğer Boğaziçi Üniversitesi’nden bazı matematikçiler yönetim kurulunda yer alırsa, TMD’yi merkezi Boğaziçi Üniversitesi olacak şekilde yürütebileceğimizi düşündüm. Tabii matematiksel etkinlik düzenlemek için ve toplantılar için doğal mekânımız IMBM olacaktı. Son iki yılda bu planladıklarımız büyük oranda sekteye uğradı.
Öncelikle pandemi düşündüğümüzden uzun sürdü ve Ankara-İstanbul arasında gidiş gelişleri büyük ölçüde kısıtladı. Daha önemlisi biz seçilmeden kısa bir süre önce Boğaziçi Üniversitesi’nde rektör değişimi oldu. Akademik hayata bu tür müdahalelerin etkisini akademi dışından kişiler bazen fark edemiyor. Ensenize güçlü bir tokat yemiş gibi oluyorsunuz, sersemliyorsunuz ve bir süre düzgün düşünemiyorsunuz. Bu süre bizim için neredeyse iki yıla yakın sürdü ve maalesef derneğimizin tüm işleyişini aksattı. Boğaziçi Üniversitesi’nde akademik toplantı düzenlemek, seminer vermek, TMD toplantıları yapmak büyük ölçüde zorlaştı. Bundan TMD adına IMBM ev sahipliğinde çevrimiçi olarak düzenlenen Seçkin Matematikçi seminerleri de zaman zaman etkilendi. Ama Boğaziçi Üniversitesi’ndeki yönetim değişikliğinin yarattığı etkilerin en kötüsü IMBM binasının merkezin elinden alınması oldu.
IMBM ile ilgili bu sayıda birçok güzel yazı var. IMBM’nin eski kodirektörleri merkezi değişik açılardan bize anlatıyorlar. Eski kodirektörlerden Olcay Coşkun’un yazısında merkezin kuruluş hikâyesini ve son gelişmeleri bulabilirsiniz. Merkezin bugünlere gelmesini büyük oranda borçlu olduğumuz eski kodirektör Betül Tanbay da yazısında bizlere merkezin başlangıcında yer alan vizyon sahibi bilim insanlarını ve idarecileri tanıtıyor. Ferit Öztürk Türkiye’deki diğer matematik merkezleri ve köylerinden bahsetmiş yazısında. Matematik merkezi olarak IMBM’nin neden tek örnek olduğunu görebiliyorsunuz yazısında. Burak Gürel yurtdışındaki benzer merkezlerden ve enstitülerden bahsediyor yazısında. Özellikle Hausdorff Enstitüsü ile IMBM’nin aynı yılda kurulmuş olması beni derinden etkiledi. Türkiye’nin bilimsel alanlarda neden batı ile rekabet edemediğine bu karşılaştırmadan daha iyi bir örnek olamaz. Zira Hausdorff Enstitüsü artık olgun, parmakla gösterilen, büyük mali yardımlar alan bir enstitü konumunda. IMBM ise binası elinden alınan, yok edilmeye çalışılan bir merkez.
Türker Bıyıkoğlu yazısında merkezde toplantı düzenlemiş ve orada matematik düşünmüş tartışmış bir matematikçinin gözünden merkezin İstanbul’daki matematikçiler açısından önemini anlatmış bizlere. Ben de onun yazdıklarına ek olarak Ankara’dan İstanbul’a matematik toplantılara katılmak için gelmiş, IMBM’de kalmış bir matematikçi olarak bir iki şey eklemek istiyorum. Merkezin çatı katında şehir dışından matematikçilerin toplantılar için geldiklerinde kalabileceği iki oda var. Bu odalarda kaldığınızda akşamları balkona çıkıp boğaza bakarak ertesi gün vereceğiniz konuşmayı hazırlayabiliyorsunuz. Sabah kalktığınızda da boğazdan geçen gemileri seyrederek kahveniz içerek konuşmanıza son rötuşları yapabiliyorsunuz. Eminim bu ortam yurtdışından gelen birçok matematikçi için de merkeze tekrar gelmeleri için motivasyon olmuştur. Bu dingin ortamı İstanbul’da başka yerlerde sağlamak mümkün değil. Ankara’lı bir matematikçi olarak İstanbul’da konuşma verme davetlerini kabul etmemin sebeplerinden biri toplantının IMBM’de düzenleniyor oluşuydu. IMBM’nin binasının ellerinden alınmasıyla Ankara ve İstanbul matematikçileri arasındaki bu bağlantının büyük ölçüde kopacağını düşünüyorum.
Başka dikkat çekmek istediğim bir nokta da IMBM gibi merkezlerin ka-pa-tıl-ma-sı-nın gençler ve geleceğimiz üzerindeki etkileri. Ben IMBM’de birçok kez matematik konferanslarına ve çalıştaylara katıldım, seminerler, dersler verdim. Bu toplantıların hemen hemen hepsinde toplantılara katılanların yarısından çoğu matematikçi olmak isteyen genç arkadaşlardı. Onlarla ders aralarında sohbetler ettik, matematik tartıştık, matematik çalışmanın güzelliklerinden bahsettik onlara. Bu gençlerin birçoğu matematik doktorası yaptı, matematikçi oldu, şimdilerde üniversitelerde çalışıyorlar. Gençlerle konuşma fırsatınız azalınca onları matematik çalışmaya teşvik etme olanağınız da azalıyor. Son yıllarda iyi bilinen matematik bölümlerine doktora yapmak için başvuran öğrencilerin sayısında büyük bir düşüş var. Birkaç yıl içinde matematikte doktora yapmak isteyen öğrenci bulunamayacak (bu sorun Koç ve Bilkent üniversitelerinde hali hazırda yaşanmakta). Bu sadece matematikçileri değil tüm diğer alanlarda çalışanları da etkileyecek bir gelişme. Zira matematik eğitimi mühendislik ve fen bilimleri eğitiminin temelini oluşturuyor. Matematikçileri mutsuz ederseniz, onların en önemli iletişim mekânlarını ellerinden alırsanız bunun sonuçları herkes için kötü olur. Pozitif yönde bir şeyler yapılmazsa maalesef ülkemizin matematik araştırmaları ve eğitimi açısından geleceği çok karanlık olacak gibi gözüküyor. IMBM’nin binasının geri iade edilmesi bu karamsar tabloyu düzeltmek için güzel bir başlangıç olacaktır.
